عراقین یعنی دو عراق
دو عراق در تاریخ داشته ایم : ۱. عراق عجم ، ۲. عراق عرب
عراق عرب را امروزه همین کشور عراق می دانند. در حالیکه شاید بهتر باشد بیشتر بر کوفه ، بغداد ، بصره ، تا کل کویت و استان شرقی عربستان در کنار خلیج فارس و قطر که تا حدودی از امارات را نیز داشته است . مفروض کنیم. بیابان بزرگ عراق و سوریه و شمال بیابان نفوذ نیز ، عراق عرب می تواند باشد.
عراق عجم شامل : کرمانشاهان ، کردستانها ، اصفهان تا ری ، و خوزستان و ..... بوده است.
عراق عجم نام تاریخی ناحیه‌ای در مرکز ایران است که از غرب به کوه‌های زاگرس، از شرق به کویر، و از شمال به کوه‌های البرز منتهی می‌شود. کرمانشاه، همدان، اصفهان، ری، قزوین و کاشان، قم، تفرش از شهرهای عمدهٔ این ناحیه بوده‌اند و سبک عراقی در شعر فارسی منسوب به این ناحیه است. این ناحیه گاه در بزرگترین حالت حتی بخش‌های آذربایجان ، فارس ، کرمان را هم داشته‌است.
این منطقه ، یعنی عراقین وسیعست و تقریبا از وسط سوریه تا مرکز ایران و سواحل دو سوی خلیج فارس را در احاطه دارد.
شرح آنان را می آورم.
عراق عجم
می توانیم وسعتی برای آن چنین متصور شویم.
عراق امروزین 437072 km
کرمانشاهان :
شامل کرمانشاه 24640 km
همدان 20173 km
لرستان 28294 km
ایلام 20103 km
کردستان 29137 km
سپس
اصفهان 107018 km
قم 11240 km
البرز 5833km
ری مساحتی بزرگتر از استان تهران
قزوین و زنجان 15567. , 19164 km
حدودی از آذربایجان غربی
بوشهر ، فارس ، کرمان ، یزد ، در نهایت بزرگی
یزد 77477 km
همچنین کشورهای
کویت
استان شرقی عربستان
قطر
بحرین
امارات
کمی از عمان
چهار شهر عراق عجم معروف بوده‌است ، بطوریکه شاعران به آن اشاره کرده‌اند.
چار شهراند عراق از پی تخمین گفتم
طول و عرضش صددرصد بود و کم نبود
اصفهان نصف جهان است و در این نیست شکی
که در اقلیم چنان شهر معظم نبود
همدان جای شهان از قبل آب و هوا است.
که در آفاق چنان بقعه خرم نبود
قم به نسبت کم از آنهاست و لیکن گفتم
نیک نیک ارچه نباشد بدبد هم نبود
معدن مردمی و کان سخا، شاه بلاد
ری بود ری که چو وی در همه عالم نبود
در این وصف، چهار شهر عمده عراق عجم ری، همدان، قم و اصفهان است.
در قطعه‌ای که قاضی محمد رازی در برابر قطعه کمال الدین اصفهانی در سال ۹۶۶ ه. سروده و آن را به شاه طهماسب صفوی تقدیم کرده‌است، می‌خوانیم:
چار بودند در اطراف عراق ای شه دین
شهرهایی که نشستنگه شاهان بودند
اصفهان آنکه ورا نصف جهان می‌گفتند
عدل عمال شه او را ز جهان افزودند
همدان آنکه علی شکر و یارانش در او
به زر و سیم بهین چتر و وثاق اندودند
قم که جز شیعه حیدر نبود ساکن او
سبب آن است که خاک فرجش فرمودند
شاه افزود بر این چار بلد قزوین را
کاهل تاریخ چنین نعت دگر نشنودند.
عراق عجم
عراقین